Journalisten roepen graag dat je ‘recht hebt op je mening, niet op je eigen feiten’. Dat klinkt ontzettend neutraal. Het conflict in Gaza laat echter zien dat niet feiten (of ontkenning ervan) onderdeel zijn van de informatieoorlog, maar de manier waarop feiten onderling worden afgewogen en gepresenteerd.
Deze morgen mocht ik weer aanschuiven in de podcast van Joop Soesan die hij dagelijks vanuit Israël maakt. Kletsen aan de keukentafel, zoals hij dat zelf graag noemt. De podcast is terug te luisteren op zijn website israelnieuws.nl. Onder deze Spotify-embed (en voor de liefhebbers) nog wat context bij ons gesprek.
Mijn feiten zijn gewoon ándere feiten
Je kunt het niet over de oorlog in Gaza hebben zonder ook even stil te staan bij de niet-kinetische kant: de informatie-oorlog. Sinds ongeveer 2008 schrijf ik als politicoloog over militaire zaken, en interessant om te zien is hoe zaken die in het vakgebied totaal niet controversieel zijn sinds 7 oktober vorig jaar (vaak door schreeuwerige leken) plotsklaps controversieel zijn verklaard.
Het opschrijven dat het aantal burgerslachtoffers nooit op de dag zelf met nauwkeurige precisie zijn te rapporteren, zorgt tegenwoordig al voor een stroom aan beschuldigingen. Van Wikipedia-linkjes naar de term ‘Hasbara’ op LinkedIn, tot DM’s met de conclusie dat ik vast en zeker door Israël zal worden betaald. Of intenties worden verdacht gemaakt: ‘ja ja, dit zeg je alleen maar omdat je niet gelooft dat het zoveel slachtoffers zijn!’.
Een bijzondere ontwikkeling waar we het in de podcast even over hadden, maar die me later vandaag deed denken aan een onderzoek van de Zweedse Lund Universiteit.
Politicoloog Appelvik vergeleek de berichtgeving van de Britse BBC met die van Al Jazeera over de Israëlische militaire operatie, ‘Pillar of Defense’ in november 2012. Hij gebruikte structurele taalanalyses om te kijken of hij ideologische patronen kon zien. Beide nieuwsorganisaties claimen immers neutraliteit, wat betekent dat er geen politieke voorkeur uit berichtgeving zou moeten blijken.
Hieruit bleek het volgende:
Zowel de BBC als Al Jazeera rapporteerde vooral hoeveel kinderen en vrouwen er onder de burgerslachtoffers waren. Sommige type burgerslachtoffers (vrouwen en kinderen) zijn dus meer nieuwswaardig, maar geeft ook blijk van een slachtoffer-hiërarchie: blijkbaar zijn mannelijke burgerslachtoffers minder onschuldig.
Al Jazeera hanteert taal wat sympathiseert met het concept van martelaarschap (shahîd)
Al Jazeera rapporteert steevast vanuit het oogpunt waarin Israël de agressor is die vooral civiele doelen bombardeert
BBC rapporteert vanuit het oogpunt van Israël: er komen wel Israëlische woordvoerders aan bod die uitleggen wat de reden was voor de militaire actie, maar geen verslagen van (Palestijnse) ooggetuigen die aan de ontvangende kant staan.
Het interessante uit dit onderzoek is dat er op BBC en Al Jazeera geen gevallen zijn gevonden waar er sprake was van keiharde desinformatie. De manier waarop de informatie werd gepresenteerd, verraadt echter een politieke positie. ‘Het gebrek aan neutraliteit is te zien hoe zijn continue bepaalde details wel aandacht geven, maar systematisch andere details negeren. Net als wie zij wel of niet aan het woord laten. Het laat zien dat ze op diverse ideologische grondaannames hun werk doen’, zo luidde de (anno 2024 zeer herkenbare) onderzoeksconclusie.
Dit maakt het lastig om te beoordelen voor buitenstaanders - en soms zelfs ook voor journalisten - of ze in een frame meehobbelen of niet. Feiten kun je immers niet rectificeren, maar corrigeren dat je in een bepaalde redenatie of patroon van aannames bent getrapt is lastiger. Je zal dan inzichtelijk moeten maken hoe dat precies in elkaar steekt. Vertellen hoe die feiten zich onderling verhouden en waarom zij - hoewel op het eerste gezicht feitelijk - met de kennis van nu geen correcte weergave opleveren. Ga er maar aan staan.
Precies dit is het naargeestige en verraderlijke van desinformatie: niemand zit er feitelijk helemaal naast, maar tegelijkertijd is het niet moeilijk om aan elke zijde te zien hoe er opportuun met diezelfde feiten een loopje wordt genomen.
Ja Dieuwertje, eens: we worden via (vrijwel alle) Nederlandse media natuurlijk vrij armetierig en eenzijdig bediend als het over het israelisch/Palestijnse conflict gaat. Maar Joop Soesan stelt waarschijnlijk te hoge eisen aan Nederlandse correspondenten in Israel, als hij verwacht dat ze
(ter plekke) op onderzoek uitgaan. Het gaat meestal om een eenmanspostje, dat nauwelijks uitstapjes toelaat. Treurig dieptepunt, mijn medeleven is geheel aan haar zijde, is natuurlijk Nasri, die vanaf steeds hetzelfde heuveltje bij TelAviv (?) in het NOS-journaal op treurige toon de Israelische media samenvat; gewetensvol, beslist, maar de afkeuring zit vrijwel altijd in het stemgeluid. Kennelijk wordt het nieuws daar nog steeds niet belangrijk genoeg gevonden om daar eens voor langere tijd een deskundig team naartoe te sturen voor een bredere kijk - ook qua reportages. Maar ja, dat zullen de kosten wel weer zijn.
Dat geldt allemaal niet voor het binnenland. Daar viert vooringenomenheid met luiheid als goede tweede hoogtij: niks uitzoeken, niks bevragen maar ideologisch meehobbelen en zo de ,,feiten'' rangschikken.
Maar het is wel lekker warm in Plato's grot.