Met het terugtrekken van de Roemeense kandidaat, president Johannis, en het appeasen van de Hongaarse dwarslig-premier Viktor Orbán is de benoeming in kannen en kruiken. Vandaag en maandag twee uitgebreide profielen over Mark Rutte als NAVO-baas op Follow the Money, hier op Substack extra geopolitieke 🧃juice 🧃voor de liefhebbers.
Het klinkt bijna als een interessant experiment: een controlefreak als Mark Rutte in de chaos van internationale samenwerking. In de kluwen van internationale belangen is het zoeken naar die geliefde geitenpaadjes namelijk een rubiks kubus. Daarnaast kun je zomaar onder de wielen komen onder de agenda van grotere landen: iets wat Rutte zelf meermaals ondervond in Brussel, het kloppende hart van internationale machtspolitiek.
Nederlandse pers schrijft altijd erg graag over hoe Nederland er internationaal opstaat. Wat andere landen van Nederland vinden. Wat Nederland zelf eigenlijk van Nederland vindt. Hierdoor wordt wel eens over het hoofd gezien dat er op het internationale toneel ook - in het geval van de NAVO: 31 - andere landen staan.
Sinds Brexit worden de strategische kaarten opnieuw geschud in de Europese Unie, en daarmee ook deels binnen de NAVO. Hoewel de Europese Unie en de NAVO écht twee aparte organisaties zijn, zijn veel Europese lidstaten van de NAVO óók lid van de Europese Unie. En wat de Europese regeringsleiders aan Europese Unie-tafeltjes met elkaar bekokstoven, heeft dus ook (deels) effect op de onderlinge relaties binnen de NAVO en in bredere zin internationale veiligheidspolitiek.
Vandaag en a.s. maandag verschijnen twee profielen over Mark Rutte op Follow the Money. Voor het nationale publiek is immers zijn internationale modus operandi interessant, en vice versa. Nu heb ik een lichte neiging tot doordraven dus moesten er duizendwoorden-tellende darlings worden afgevoerd naar het eindredactie-abattoir. Toch wil ik de geïnteresseerden drie observaties niet onthouden: de rol van president Emmanuel Macron in de verdeling van Europese posities, het Hongaarse kabaal omtrent zijn nominatie én de vermeende ‘bekering’ van Mark Rutte tot Europese samenwerking.
Emmanuel Macron kreeg immers vijf jaar geleden al de bijnaam ‘the Kingmaker’, omdat hij op belangrijke sleutelposities Frans-gezinden wist te krijgen. Sinds het vertrek van het Verenigd Koninkrijk is de relatie Berlijn-Parijs historisch slecht. De vorige slag om de Europese benoemingen - de huidige ronde is op moment van schrijven nog aan de gang - werd overduidelijk gewonnen door Frankrijk, ten koste van Duitsland. Juist - en dit is belangrijk omdat de militair wat minder belangrijke Oosterburen het hier van moeten hebben - op het gebied van belangrijke financiële posities.
Wat ook interessant is om aan te stippen, is hoe pers en duiders internationale politiek via doelredeneringen duiden. Zo is daar naast het vermeende extreme dwarsliggen van Hongarije, de vermeende bekering van Rutte tot de Europese Unie. Hij zou ‘het licht’ hebben gezien sinds MH17 en de Turkije-deal. Alles op een rijtje zettende voor de twee Follow the Money-profielen kwam ik tot een andere conclusies. Geen plotse afwijkingen, maar juist business as usual.
Kingmaker Macron
Frankrijk had een ‘dubieuze rol’ gespeeld, kopte de Volkskrant vijf jaar geleden. Nederland had in 2019 Jeroen Dijsselbloem – voormalig voorzitter van de Eurogroep – naar voren geschoven als kandidaat voor het Internationaal Monetair Fonds (IMF). De Duitsers stonden achter zijn kandidatuur, er leek geen vuiltje aan de lucht. De Nederlander zou de Franse Christine Lagarde opvolgen, omdat zij werd teruggehaald uit Washington om de Italiaan Mario Draghi op te volgen als hoofd van de Europese Centrale Bank (ECB).
Terwijl Dijsselbloem druk bezig was met een charmeoffensief in Zuid-Europa - om wat plooien recht te trekken na zijn uitspraak dat Zuid-Europese landen hun geld niet moesten uitgeven aan drank en vrouwen (‘Schnaps und Frauen’) om vervolgens hun hand in Europa op te houden - zaaide Frankrijk ‘verdeeldheid tussen noordelijke en zuidelijke lidstaten om de kansen van de Oost-Europese kandidaat Georgieva te vergroten’.
Die verdeeldheid is ten slotte een constante: als voorzitter van de Eurogroep had Dijsselbloem streng op de bezuinigingen voor Griekenland en andere eurocrisis-landen gezeten, iets waarvan andere landen – zoals Frankrijk – geen herhaling via het IMF wilden zien. Frankrijk is de tweede economie in de Europese Unie met een relatief hoge staatsschuld en weinig fiscale ruimte (in tegenstelling tot Duitsland). Dit levert een risico op voor Franse banken in een volgende crisis. Iets wat gelet op de laatste nieuwsberichten geen mega-onwaarschijnlijk scenario is.
Volgens de Frankfurter Allgemeine Zeitung weet Macron - als voormalig investment banker - als geen ander hoe destijds ECB-voorzitter Jean Claude Trichet en de voormalige Franse ministers met een IMF-positie (Dominique Strauss Kahn en Christine Lagarde) behulpzaam bleken tijdens de eurocrisis in 2008, en bereid waren zich maximaal in te spannen om de negatieve gevolgen voor Frankrijk (en in bredere zin ook Italië) te dempen. Deze diverse kijk op begrotingsdiscipline tussen Berlijn en Parijs komt steevast op tafel te liggen bij dergelijke benoemingen.
Macron wist dat hij in de Bulgaarse Kristalina Georgieva een bondgenoot had: in 2015 – toen hij nog een jonge minister van Economische Zaken was en zij als vice-president van de Europese Commissie op de EU-knip zat, hadden de twee al de handen ineengeslagen om Duitsland over te halen de portemonnee te trekken. Macron en Georgiva zochten enkele maanden na haar benoeming direct de samenwerking op om Duitsland (wederom) te overtuigen de portemonnee te trekken: ditmaal via investeringen voor de groene transitie.
Volgens de Duitse journalist Klaus Engelen stond Macron ook onder druk om een Oost-Europese kandidaat aan te leveren om de Franse Lagarde op te volgen: hij had namelijk een eerder ritselarijtje voor elkaar gekregen dankzij steun aan de oostflank. Een die eerder dat jaar ook al ten koste ging van een Nederlandse kandidaat.
Want als het aan Angela Merkel had gelegen was niet Ursula von der Leyen voorzitter van de Europese Commissie geworden, maar Manfred Weber. Het was Macron die zijn kans rook door een andere partij- en landgenoot van Merkel naar voren te schuiven: de meest pro-Europese, Franssprekende doch Duitse christendemocraat die er is. Merkel kon onmogelijk tegenstemmen (en onthield zich daarvan) en moest bovendien toezien hoe haar andere Duitse droomkandidaat – Jens Weidmann voor de Europese Centrale Bank – ook al het veld moest ruimen voor de Franse voorkeur, Lagarde.
Uiteraard kreeg Macron de uiteindelijke benoemingen niet zonder hulp voor elkaar. Hij werd voor deze deal close met de Hongaarse premier Viktor Orbán om zodoende de Visegrád Four (een alliantie van Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië) aan boord te krijgen.
Voor de tweede keer ‘werd Nederland het slachtoffer van de sluwe manoeuvres van de Fransen’, constateerde de Volkskrant. Twee keer kwam Nederland onder de wielen van Franse geopolitieke aspiraties terecht: Jeroen Dijsselbloem moest het veld ruimen voor de Franse voorkeurskandidaat Georgieva en ook Frans Timmermans zag na een Parijse interventie zijn aspiratie om Jean-Claude Juncker op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie in rook opgaan.
Hoewel op het eerste gezicht – zeker na het vertrek van Angela Merkel, bijgenaamd ‘the Queen of Europe’ – de Franse weg vrij lijkt te liggen, waarschuwden anonieme diplomaten dat Macron niet tegen te veel schenen moest schoppen: ‘Zonder bondgenoten kun je geen leider zijn .’
Dit betekent dus niet al te bruuske uitspraken doen (zoals roepen dat de NAVO ‘hersendood’ is en daarmee de hele alliantie op de kast te krijgen) maar ook oog te hebben voor landen die (meermaals) een prijs hebben betaald voor Franse nationale politieke aspiraties. Zoals Nederland. Ik durf de hypothese wel aan dat wij simpelweg ‘aan de beurt’ waren. De Europese sterrenstand stond precies goed om Nederland te voorzien van steun, en Mark Rutte heeft dermate zijn sporen verdient dat je hem ook niet af kunt schepen met voorzitterschap van een of ander internationaal genootschap van Europese bibliothecarissen.
Tegelijkertijd sluit het een het ander niet uit: ja, Macron heeft ook hier een belangrijke rol gespeeld door vroeg achter Rutte’s kandidatuur te staan. En ja, dit gaf extra gewicht in de schaal en ja, zijn aanstaande benoeming en de Franse steun is - zoals in Volkskrant al te lezen was - niet los te zien van de plotse keuze voor Franse onderzeeboten.
Toch mag hier wel enige nuance bij worden aangebracht: de rol van Frankrijk zal de komende jaren velen malen belangrijker zijn rondom de Europese geldpers en de eeuwige begrotingsdiscipline-discussies , dan binnen een militaire organisatie zoals de NAVO. In die wereld is een onderzeeboot-order van 5,6 miljard geen schokkend bedrag. Het hele F-35 programma was immers 78x duurder. Plus: binnen de NAVO is een Amerikaanse zegen en voordracht velen malen belangrijker.
Rutte viel immers in Washington positief op door tijdens de NAVO-top in 2018 Donald Trump bij te sturen, maar ook omdat hij er niet voor terugdeinst Trump tegen te spreken (die desondanks concludeert: “I like this guy!”). Het was de Amerikaanse president Joe Biden die hem polste voor de positie, niet Emmanuel Macron.
Playing hard to get
Naast supporters waren er ook nog landen die Mark Rutte niet per se zagen zitten. De Noord-Atlantische Raad besluit op basis van consensus. Er wordt nooit gestemd, ook niet over de benoeming van Mark Rutte zelf, maar net zolang onderhandeld tot er consensus en dus unanimiteit is bereikt. Landen kunnen geen veto uitroepen maar wel flink dwarsliggen tijdens het bereiken van een consensus.
Goed voorbeeld hiervan is de Hongaarse premier Viktor Orbán die zich niet direct liet overtuigen. Na een bezoek van toenmalig secretaris-generaal Jens Stoltenberg half juni om wat Hongaarse plooien glad te strijken, waaronder de kandidatuur van Mark Rutte, was te lezen in een nieuwsbrief van de Hongaarse onderzoeksplatform V-Square dat ‘Orbán niet expliciet zijn eerdere positie ten aanzien van Rutte had veranderd’.
Dat had hij echter wél. Zo had ‘Orbán beloofd dat Hongarije geen besluiten zou blokkeren van andere lidstaten’. In Navo besluitvormingstaal betekent dit dat Orbán dus mee zal gaan in de uiteindelijke consensus, die - met destijds reeds 29 steunbetuigingen van NAVO-regeringsleiders - al duidelijk vorm had gekregen. Eigenlijk had je toen al op kunnen schrijven dat de kogel door de kerk was.
Toch werd het pas voor de buitenwereld duidelijk toen Mark Rutte en Viktor Orbán begin deze week na het informele diner voorafgaand aan de Eurotop een foto twitterden waarop ze elkaar de hand schudden. Orbán was zo vriendelijk om ook meteen even de brief van Mark Rutte toe te voegen met daarin de gemaakte belofte:
Uit de door Orbán getwitterde brief van Rutte bleek dat hij in ruil voor zijn steun een belofte had meegekregen: er zouden geen Hongaarse troepen betrokken worden bij acties in Oekraïne tegen Rusland. En dat er ook geen Hongaarse fondsen daarvoor zouden worden gebruikt. Een puur symbolische belofte. Landen hebben binnen de NAVO - en bij welke internationale militaire missie dan ook - altijd de keuze om wel of geen troepen te sturen. Militaire samenwerking is altijd op basis van opt-in, waarmee een opt-out eigenlijk de default setting is. Je doet niet mee tenzij zelf anders aangegeven.
Daarnaast is er helemaal geen NAVO-fonds waarin gezamenlijk geld wordt gestort. Landen hebben onderling de afspraak gemaakt 2% procent van het GDP aan Defensie te besteden. Op welke manier ze dat doen en aan welke spulletjes mogen ze zelf weten, ze stemmen hooguit binnen de NAVO af wie wat levert. Kortom: Orbán presenteerde een bevestiging van de status quo als politieke overwinning. En net zoals Mark Rutte in 2018 de Amerikaanse president Donald Trump het idee gaf dat dankzij hém de Europese defensiebudgetten omhoog gingen, zo was hij ook deze keer bereid om Orbán zijn victorierondje te gunnen.
De ‘bekering’
‘Doe niet zo kinderachtig!’, bijt de Duitse bondskanselier Angela Merkel in 2020 haar collega Mark Rutte toe. Hij heeft de nieuwste biografie van Chopin ostentatief onder zijn arm meegenomen naar de Europese top over de meerjarenbegroting. De Europese Commissie pleitte voor een ruimere begroting, Nederland was tegen – zoveel was duidelijk. Rutte ontpopte zich dat weekend tot de leider van de ‘vrekkige’ eurolanden en dat leverde hem – dankzij Spaanse en Italiaanse diplomaten – de bijnaam ‘Mr. No’ op.
In de meest recente profielen en commentaren over Mark Rutte weerklinkt steevast het narratief van de scepticus die het licht van Europese en internationale samenwerking ging inzien na MH17 en de Turkije-deal. Toch is niet ‘bekeren tot’ maar ‘instrumentaliseren van’ een betere omschrijving voor de methode-Rutte.
In 2016 had hij diezelfde Europese Unie juist voor zich laten werken. Onder Nederlands voorzitterschap werd onder meer een deal gesloten met Turkije: Syrische vluchtelingen werden opgevangen in ruil voor Europese miljardensteun.
Ook werd onder Rutte III druk gelobbyd om de vergroeningsplannen van de Nederlandse industrie – zoals Shell en bedrijven in het Rotterdamse havengebied – betaald te krijgen via Brusselse potjes. Voor de liberaal gaan nationale belangen vaak hand in hand met Nederlandse bedrijfsbelangen. Wat goed is voor de BV NL, is goed voor de Nederlandse werkgelegenheid – zo is het VVD-adagium. In zowel binnen- als buitenland. Het handels- en investeringsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten (TTIP)? ‘Kan op termijn 400.000 banen opleveren .’ Eenzelfde argument werd gebruikt om nationale belastingkortingen voor multinationals als Shell en Unilever te rechtvaardigen: ‘Dat heeft als doel banen aan te trekken en te behouden .’
Een bekering verloopt meestal chronologisch. De chronologische lijn is echter dat in de Methode Rutte instituties - net als bedrijven of personen - instrumenteel zijn in het vinden van geitenpaadjes. Dat verklaart ook waarom hij de ene keer schaamteloos via de Europese Unie Nederlandse bedrijven zoals Shell bevorderd, maar de andere keer net zo hard een streep zet door een 5,6 miljard euro tellende onderzeebootorder voor een Nederlandse scheepsbouwer. Zolang je onderdeel van de oplossing vormt, maken je belangen een kans.
Ironisch genoeg bevindt Rutte zich in een vergelijkbare startpositie als zijn partijgenoot, voorganger – en bij het grote publiek volstrekt onbekende – Dirk Stikker (Navo secretaris-generaal van 1958-1961). De vrijpostige zakenman werd net als Rutte vaak verweten ‘weinig beginselvast’ te zijn, omdat hij het doel bereiken (door mensen te prijzen en vaak te veel weg te geven) belangrijker vond dan de manier waarop. Ook toen was de Navo verdeeld maar langs Franse en Amerikaanse lijnen. Toenmalige president Charles De Gaulle vond Stikker te pro-Amerikaans en weigerde hem zelfs te ontvangen. Stikker vond geen oplossing voor de kwestie, maar wist wel te voorkomen dat het bondgenootschap – waarvan hij zelf destijds als minister van Buitenlandse Zaken namens Nederland het oprichtingsverdrag had getekend – ten einde kwam.
Precies hetgeen wat we in Nederland zo vervelend zijn gaan vinden aan Mark Rutte - het natte visieloze zeepje waar geen grip op te krijgen is - maakt hem een geschikte kandidaat voor de baan als secretaris-generaal van een NAVO die vooral moet overleven.
Heel verstandig van Orban om die brief op Twitter te gooien. Thuis scoort hij er punten mee, en het zal hem niet overkomen dat niemand de toezegging meer herinnert. Dat is Gorbachev overkomen en Orban zal ongetwijfeld ingefluisterd zijn door zijn ambassadeur dat Rutte grossiert in verdwijnende actieve herinnneringen. Heb Rutte altijd een Manchurian candidate gevonden. Klaarblijkelijk staat binnenkort zijn afstandsbediening in Parijs. Niet een zo ver van Brussel dus een oud Tandy apparaat moet het karweitje wel klaren.
Interessante analyse van uit internationaal perspectief. Ik heb eenzelfde analyse gemaakt, vanuit nationaal positief. Wat heeft veertien jaar Rutte leiderschap voor ons land gedaan? Behalve de roemruchte 'hij is de langstzittende premier' kon ik niets bedenken en, ironisch genoeg, ook niets vinden waarmee hij zich positief heeft onderscheiden. Daar staat tegenover dat er genoeg te schrijven valt over zijn dubieuze aandeel in de vele crises en schandalen waar we ons nog steeds doorheen worstelen. 'Hij heeft zijn sporen verdiend' roept bij mij vooral de vraag op: 'waarmee dan?'
En dat is denk ik het grootste probleem met Rutte als nieuwe NAVO-baas: hij staat nergens voor; hij waait mee met de wind. Momenteel is die wind consolidatie van controle door meerdere supranationale organisaties zoals EC, WEF, WHO en VN die elk op hun eigen manier individuele vrijheid en autonomie aan banden proberen te leggen. Leveren we met Rutte een NAVO-baas af die pal staat voor Westerse vrijheid of een wolf in schaapskleren die de NAVO aan bovenstaand lijstje gaat toevoegen? De tijd zal het leren!
https://open.substack.com/pub/curlingkinderen/p/mark-rutte-de-nieuwe-secretaris-generaal?r=3tt74u&utm_campaign=post&utm_medium=web